Систит касаллиги — сабаблари, хавф омиллари, ташхислаш, даволаш, олдини олиш

Систит — қовуқ (сийдик пуфаги) шиллиқ қаватининг яллиғланиши. Ушбу касалликдан кўпинча репродуктив ёшдаги аёллар азият чекади. Бундай боғлиқлик аёл организмининг анатомик хусусиятлари билан ифодаланади, чунки уларда сийдик чиқариш канали еркакларникига қараганда калта ва кенгроқ бўлади, демакки қовуққа инфекция кириши осонроқ кечади.

 

Систит сабаблари

Одатда, систит сийдик канали орқали сийдик пуфагига бактериялар (масалан тўғри ичакда яшайдиган Есчеричиа cоли) кириши натижасида ривожланади. Аммо сийдик пуфагининг яллиғланишига олиб келадиган бошқа бактерия ва хасталиклар ҳам мавжуд.

 

Систит — совуқ мавсум касаллиги деган афсона мавжуд. Бу ҳақиқатга яқин емас. Касаллик ёз фаслида ҳам юзага келиши мумкин. Масалан, нафас йўллари инфекцияси, жинсий алоқадан кейин сийдик йўлларининг яллиғланиши, вагинал дезодорантларга, атирли совун ва ҳаттоки рангли ҳожатхона қоғозига нисбатан аллергия туфайли.

 

Ўткир систит аёлларда қайталанишга (рецедивларга) мойил бўлиб, кўтарилувчи пиелонефрит шаклида асоратларни келтириб чиқариши мумкин.

Касалликнинг ривожланишига замин яратадиган хавф омиллари ҳам мавжуд, уларга:

• Синтетик толалардан тайёрланган тор ички кийимлар кийиш. Бу генитал ҳудудда бактериялар ривожланишига ёрдам беради, ўз навбатида систит ривожланиш еҳтимоли ошади.
• Тасодифий жинсий алоқалар. Жинсий ҳамроҳларни тез-тез ўзгариши ва ҳимояланмаган жинсий алоқа қилиш жинсий йўл билан юқадиган касалликлар (ЖЙЙК) ривожланиш хавфини оширади. Бунинг фонида сийдик йўллари билан сийдик пуфаги яллиғланиши ҳам мумкин.
• Қабзият ва ичак касаллиги.Ичак касалликлари ва ич қотиши фонида шартли-патоген микроорганизмлар фаоллашади, улар еса сийдик йўлларига кириб бориши мумкин.
• Буйрак касаллиги. Нефрологик касалликлар билан инфекцион жараённинг қовуққа (тушувчи йўл) тарқалиши еҳтимоли ошади.
• Гормонал фоннинг бузилиши. Юқори гормонал шароитларда қин ва уретра шиллиқ қавати микрофлораси ҳам ўзгаради.
• Иммунитетни заифлаштиришга ёрдам берувчи касалликлар.

Аломатлари ва белгилари

• Тез-тез пешоб чиқариш;
• Пешоб чиқариш пайтида оғриқ;
• Бел ва қориннинг пастки қисмида оғриқ;
• Сийдик рангининг ўзгариши;
• Сийдикда ёт аралашмалар пайдо бўлиши;
• Иситма.

Ҳаракатланиши қийин бўлган кекса беморларда сийдик пуфагини тўлиқ бўшатмаслик ёки ҳожатга кам чиқиш систитга сабаби бўлиши мумкин. Хавф гуруҳига пешоб чиқаришдан олдин анча муддат сабр қиладиган катталар ва болалар ҳам киради. Шунинг учун сийдик пуфаги тўлиб кетишини олдини олиш ва ҳожатни ўз вақтида чиқариш тавсия етилади.

Камдан-кам ҳолларда систит ўсимта туфайли келиб чиқиши мумкин. Еркакларда систит кўпинча ўткир ёки сурункали простатит билан намоён бўлади ёки касаллик юқори ҳарорат билан кечганда, унинг намоён бўлишини ниқоблайди.

Болаларда систит катталарда бўлгани каби тез-тез учрайди. Бунинг сабаби турли хил инфекцион патогенлар, шу жумладан кандидоз (молочница) бўлиши мумкин.

 

Совқотиш, кенг тарқалган фикрларга қарамай, қовуқ яллиғланишининг асосий сабаби емас. Бу омил фақатгина организм қаршилигининг пасайишига олиб келади, бунинг натижасида организмда аллақачон мавжуд бўлган инфекциялар фаоллашади, масалан пиелонефрит (буйракларнинг яллиғланиши), кандидоз (замбуруғли касаллик), стафилококкли касалликлар ва ҳоказо.

 

Болаларда ўткир систит сурункали шаклига қараганда кўпроқ учрайди. Ота-оналар боланинг соғлиғига аҳамият бермайдиган жуда ривожланган ҳолатлардагина касаллик сурункали шаклга ўтиши мумкин. Баъзида касалликнинг бееътибор қолдирилиши ўспирин боланинг уятчанлиги ёки муаммо ҳақида бошқа сабабларга кўра ота-оналарига маълумот бермаслиги туфайли содир бўлиши мумкин.

Ҳомиладорлик даврида сийдик пуфаги инфекцияси ҳомила томонидан унга босим ўтказилиши туфайли кузатилиши мумкин. Систитнинг дастлабки белгилари кузатилганида аёллар имкон қадар тезроқ шифокорга хабар беришлари ҳамда сийдик таҳлили ва маданий екишлар, умумий қон таҳлили ўтказиш тавсия етилади.

Ташхислаш

Дастлабки ташхис шифокор кўригидан бошланади. Систит билан оғриган аёлларда қов усти ва қин орқали уретра палпациясида оғриқ кузатилади. Баъзида уретранинг ташқи қисми гиперемияси аниқланади.

Шундан сўнг шифокор махсус ташхис усулларини тайинлайди. Систитни ташхислашда асосий ўрганиш усули сийдикни таҳлил қилишдир, натижада сийдик пуфагида яллиғланиш жараёнининг мавжудлигини, шунингдек сийдик тизимининг бутун ҳолатини аниқлаш мумкин.

 

Сурункали систитда гинеколог билан маслаҳатлашиш муҳим саналади.

 

Сервикал систитда сийдикда оқ қон ҳужайралари кўпайиши аниқланмаслиги мумкин. Еркакларда ташхисни аниқроқ қўйиш учун таҳлил икки ёки уч намуналарда ўтказилади. Батафсил таҳлил буйрак ва бошқа органларнинг ҳолати тўғрисида маълумот беради.

Қўшимча усул — қовуқни ултратовушли текшируви, систография ва систоскопия саналади. Улар яллиғланиш жараёнини қанчалик катта кўламдаги майдонни егаллаганлигини кўрсатиб беради. Аммо касалликнинг ўткир даврида инструментал диагностика усуллари қарши кўрсатилади. Систоскопия сурункали систитда ёки касалликнинг узоқ давом етишида амалга оширилади.

Сурункали систит билан оғриган аёллар гинекологга мурожаат қилишлари ва жинсий йўл билан юқадиган инфекциялар учун (ЖЙЙИ) текширувлардан ўтишлари тавсия етилади.

Систитни даволаш

Ўткир систитни даволаш амбулатор ёки стационар (касалликнинг оғир ёки узоқ давом етадиган даврида) шароитда амалга оширилиши мумкин. Терапияда аксарият ҳолларда оғриқ қолдирувчи восита ва антиспазмодиклар қўлланилади. Касаллик қўзгатувчисини ҳисобга олган ҳолда, антибактериал воситалар буюрилади.

Қовуқни инстиллация қилиш (чайиш) фақат касалликнинг узоқ давом етадиган шаклларида, қолдиқ таъсирларни йўқотиш ва шиллиқ қаватни тиклаш мақсадида буюрилади.

Ҳомиладор аёлларда систитни даволашда алоҳида еътибор берилиши лозим, чунки туғруқ йўллари яқинида жойлашган инфекция манбаи янги туғилган чақалоқни патоген микроорганизмлар билан инфекцияланиши хавфини оширади.

 

Ҳомиладорлик даврида систитни даволаш фақат шифокор назорати остида амалга оширилади, чунки даволаш тактикаси ва усулларини танлашдаги хатолар жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин. Енг мушкул вазифа — касалликни ҳомиладорликнинг дастлабки муддатларида даволаш, чунки бу даврда терапия учун ишлатиладиган дорилар қатори ҳомилага мумкин бўлган салбий таъсир туфайли сезиларли даражада чекланган бўлади.

 

Ҳомиладорлик пайтида систитни халқона воситалар билан даволаш асло тавсия етилмайди. Чунки кўплаб ўсимликлар заҳарли ножўя таъсирга ега. Ушбу касаллик фақатгина антибиотиклар билан даволанади. Акс ҳолда, систит фақат ривожланишда давом етиб, сурункали шаклга ўтади, организмда еса инфекция ўчоғи пайдо бўлади.

Олдини олиш

Систитнинг қайталанишини олдини олиш учун қуйидагилар тавсия етилади:

1. Гипотермиядан (совқотишдан) сақланиш;
2. Оғир жисмоний куч ишлатишни чеклаш;
3. жинсий йўл билан юқадиган касалликларни ўз вақтида даволаш;
4. Аёл жинсий аъзоларининг, буйракларнинг, сийдик йўлларининг бошқа яллиғланиш касалликларини даволаш.

Касалликнинг кучайиши жинсий фаолият билан боғлиқ бўлган беморларга орал антибиотиклар буюрилади. Паузадан кейинги даврда аёлларга естроген сақловчи интравагинал ёки периуретрал гормонал кремлар ёки шамчалардан фойдаланиш тавсия етилади.