Стоматит — сабаблари уй шароитида даволаса буладими? даволаш усуллари

Стоматит — сабаблари

Стоматит — турлари, сабаблари, аломатлари, таснифи, даволаш усуллари, маълумотлар

Стоматит — бу оғиз бўшлиғи шиллиқ епителий қаватининг яллиғланишидир. Одатда, стоматит болалик билан боғлиқ касалликдир. Бироқ, ҳозирги вақтда ушбу касаллик катталарда ҳам тобора кўп кузатилмоқда.

Бу жараён кўпинча лабларда, ёноқларда, танглайнинг ички юзасида учраши бўлиши мумкин. Баъзида тил остида стоматит кузатилади. Бу касаллик сабаблари атроф-муҳитнинг салбий таъсири ва организмнинг иммун қобилиятларининг сустлашишидир.

Катталардаги стоматит сабаблари

  • Инфекцион агентлар. Турли бактериялар ва вируслар, албатта, оғиз шиллиқ қаватига зарар етказади. Аммо, шартли патоген флора ҳар бир киши мавжуд бўлса-да, ҳар доим ҳам ўзини намоён қилмайди. Қўзғатувчининг фаол ўсиши ва патогенези учун организмнинг ҳимоя қобилиятини сустлаштирувчи омил талаб етилади.
  • Нотўғри озиқланиш. Бой ва тўлиқ овқат рациони организмни нормал ҳаёт учун зарур бўлган витамин ва минерал моддалар билан таъминлаш учун мўлжалланган. Ушбу моддаларнинг етишмаслиги стоматитнинг еҳтимоллиги ошишига олиб келади.
  • Оғиз бўшлиғига зарар йетказиш. Стоматит кўпинча оғиз шиллиқ қаватини яхлитлигини бузилиши оқибатида келиб чиқади. Буларга оғизнинг лабларни тишлаш, шиллиқ қаватнинг қуруқ ва қаттиқ озиқ-овқат билан жароҳатланиши, куйиш киради.
  • Гигиена қоидаларига риоя қилмаслик. Сабзавот ва меваларнинг яхши ювилмасдан истеъмол қилиниши, қўл ювиш режимининг бузилиши стоматитга олиб келади.
  • Стоматологик аралашув. Тиш протезларини нотўғри ўрнатишда, айниқса сифациз материаллардан фойдаланилган бўлса ёки малакасиз шифокорлар бўлса.
  • Оғиз бўшлиғининг нотўғри гигиенаси. Тишларни ҳаддан ортиқ кўп ювиш ва таркибида натрий лаурилсулфат сақлаган тиш пасталарини ишлатиш сўлак ажралиши секинлашади ва шиллиқ қаватини сувсизланиши ривожланади. Бу таъсир ташқи омилларга оғиз епителийнинг курашувчанлигини камайтиради ва натижада стоматит ривожланади.
  • Сўлакни камайтирадиган дори-дармонларни қабул қилиш. Бундай препаратлар, хусусан, диуретикларни ўз ичига олади.
  • Чекиш ва ҳаддан ташқари спиртли ичимлик истеъмоли.
  • Сурункали касалликлар.

Кўпинча стоматитлар танадаги бир қатор яширин касалликлар мавжудлигини кўрсатади. Масалан:

  • Синчковлик билан диагностика ёрдамида стоматит билан оғриган беморларнинг айримларида бурун, бўйин ва оғизнинг онкопатологияси аниқланди.
  • Ионлаштирувчи нурланиш ва кимётерапия воситалари таъсири стоматитга олиб келиши мумкин.
  • Ошқозон трактининг касалликлари, ичак паразитлари билан касалланиш стоматитни келтириб чиқариши мумкин.
  • Оғиздаги стоматит турли сабабларга кўра оғиз шиллиқ қаватининг узоқ муддат сувсизланиши натижасида юзага келиши мумкин.
  • Оғиздаги яраларнинг ўсиши еҳтимоли ОИВ инфекциясига ега бўлган одамларда юқорироқдир.
  • Аёлларда гормонал фоннинг бузилиши (ҳам патологик, ҳам ҳомиладорликёки менопауза сабаб) стоматитни келтириб чиқариши мумкин.
  • Афтоз стоматит кўпинча қандли диабетмавжудлиги билан боғлиқ.
  • Бронхиал астманиаерозол шаклидаги гормонлар билан даволаш замбуруғ табиатли стоматитига олиб келади.
  • Оғиздаги яраларнинг пайдо бўлишига кўпинча анемия ҳамроҳлик қилади.

Катталарда стоматит таснифи

Катта ёшдаги одамларда стоматитлар зарарли таъсирнинг хусусиятига қараб бир неча турга бўлинади.

Стоматит тури Келиб чиқиши сабаблари Намоён бўлиши
Бактериал Оғиз бўшлиғида стрепто- ва стафилококклар грам-позитив бактерияларини турларининг патологик кўпайиши. Тезда ерозия ва яраларга айланувчи йирингли яралар пайдо бўлиши.
Вирусли Епштеин-Бар вируси (герпетик стоматит) ёки оддий герпес вируси (герпес стоматит) юқиши. Шиллиқ пардаларда шаффоф суюқлик сақлаган пуфакчалар пайдо бўлиши. Пуфакчалар иккиламчи патогенлар билан инфекциялангандан кейин суюқлик хиралашади, пуфакча ёрилиши ва ерозия ҳосил бўлади.
Замбуруғли Cандида турига мансуб замбуруғларнинг патологик ўсиши, иммунитетнинг пасайиши ёки антибиотикларни узоқ вақт давомида қабул қилиш. Оқ пластинканинг шаклланиши, бу ерозия ва оғриқли ҳис-туйғуларга олиб келади.
Нурланиш Нурланиш натижасида олинган ионлаштирувчи нурланиш таъсири. Ерозия ва зичланган шиллиқ қаватнинг шаклланиши.
Кимёвий Оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг ишқорлар ёки кислоталар билан куйиши. Чуқур яралар пайдо бўлиб, бу яралар шиллиқ қаватнинг шикастланишини келтириб чиқаради.

Катта ёшдаги одамларда стоматит белгилари

Катталардаги стоматитнинг ташқи кўриниши қандай? Одатда, стоматит белгилари касаллик келиб чиқиши сабабидан қатъий назар ўхшаш бўлади. Кам ҳолларда стоматитда ўткир оғир интоксикация, иситма ва бошқа жиддий аломатлар кузатиалди. Яралар ва бошқа касалликлар ривожланишинг ва қайталанишнинг олдини олиш учун қуйидаги аломатлар кузатилганда шифокорга мурожаат қилинг:

  • Стоматитнинг келиб чиқиши зарарланган ҳудуднинг шишиши ва оғриқли ҳислар билан бирга қизариши билан бошланади.
  • Агар стоматит бактериал инфекция туфайли ривожланган бўлса, жароҳат жойида ертаси куни силлиқ кичик яра ҳосил бўлади. Унинг атрофида қизариш кузатилади, жароҳатнинг ўзи ингичка оқ парда билан қопланган бўлади.
  • Агар ярага тегинилса, оғриқ ва ачишиш пайдо бўлади. Баъзи ҳолларда жароҳат оғриғи овқат йейишга ва нормал гапиришга тўсқинлик қилади.
  • Стоматитнинг кечиши сўлак ажралишининг ошиши ва оғиздан ёқимсиз ҳид келиши билан бирга бўлади. Баъзи ҳолатларда милк қонаши кузатилади.
  • Стоматит оғир ҳолларда тана ҳароратининг 39°C гача кўтарилиши ва лимфа тугунларининг катталашишига сабаб бўлиши мумкин.
  • Стоматитда енг кўп учрайдиган яралар жойи лабларнинг ички юзасида, лунжда, танглайда ва бодомсимон безлар устида бўлади. Стомитит ярачалари камдан-кам ҳолларда тилда ва тил остида пайдо бўлади.

Катталардаги стоматитни қандай даволаш мумкин

Гигиена қоидаларига риоя қилмаганликдан келиб чиққан катарал стоматит ва афталарсиз ҳолда шиллиқ пардаларнинг яллиғланишини жуда оддий уйда даволаш мумкин, даволаш бир ҳафта давом етади. Даволаниш давомида тезроқ тикланиш учун агрессив озиқ-овқатлардан вақтинча тийилишга (нордон, шўр, ҳаддан зиёд қаттиқ, жуда иссиқ ёки совуқ озиқ-овқатлар), ва оғизни тез-тез зарарсизлантириш воситалари билан чайқашга ҳаракат қилинг.
Стоматит инфекция белгилари билан янада жиддийроқ бўлса, сизнинг тиш шифокорига мурожаат қилиш керак. Стоматитни даволаш сурункали касаллик ривожланишини олдини олиш, оғриқни камайтириш, шиллиқ қаватни тиклаш ва иккиламчи касалликнинг тарқалиши олдини олиш бўйича чораларни ўз ичига олиши керак.

Оғриқ қолдирувчи моддалар

Стоматит озиқ-овқат истеъмол қилишга, сўзлашишга тўсқинлик қилаётган бўлса ва беморнинг учун жиддий ноқулайликларни яратадиган бўлса, шифокор оғриқ қолдирувчи маҳаллий препаратларни тайинланлаши мумкин.

Препарат Фаол модда Чиқарилиш шакли Кўрсатиладиган таъсир
Анестезин Анестезин, дерматол Майдалаб кукн қилиш учун таблеткалар Шиллиқ қават юзасининг оғриқсизлантириш
Гексорал Бензокаин, хлоргексидин Шимиш учун таблеткалар Антибактериал таъсир ва маҳаллий оғриқсизлантириш
Лидокаин Лидокаин, хлоргексидин Спрей Зарарсизлантирувчи ва оғриқ қолдирувчи, афтоз стоматитни даволашда кўпроқ қўлланилади
Лидохлор Лидокаин, хлоргексидин Гел Антисептик, оғриқ қолдирувчи

Табиий маҳсулотлар, масалан каланхое шарбати, мойчечак, гулҳамишабаҳор(календула), маврак(шалфей) дамламалари шунингдек, шиллиқ пардаларда антибактериал, тинчлантирувчи ва шишга қарши таъсир кўрсатади.

Яллиғланишга қарши дорилар, антисептиклар

Стоматитни даволаш доимо антибактериал дориларни ўз ичига олиши керак. Ушбу препаратлар шимиш, малҳам, гел, спрей, таблетка, чайиш ва бошқа шаклларда қўлланилиши мумкин.

  • Спрейлар: Ингалипт, Гексорал, Лугол;
  • Камистад — лидокаин асосли гел, — кучли оғриқ қолдирувчи ва мойчечак — табиий самарали антисептик;
  • Елюдрил — оғизни чайиш учун ва стоматитга қарши кўп ишлатиладиган суюқлик;
  • Стоматидин (ҳехетидине) — антисептик яратиш, дезенфекте ва самарали осон анестетик таъсир таъминлайди;
  • Каметон — ефир мойлари асосида тайёрланган, антимикроб ва яллиғланишга қарши таъсир кўрсатади ва маҳаллий оғриқсизлантириш ҳусусиятига ега. Аерозол ва спрей шаклида ишлаб чиқарилган;
  • Актовегин — стоматитнинг дастлабки босқичларида қўлланилади, жароҳатланган тўқималарни даволашга ёрдам беради.

Антивирус, замбуруғларга қарши ва антигистамин препаратлар

Стоматитларнинг ҳар қандай тури — замбуруғли, вирусли ёки аллергик бўлсиҳига қараб тегишли препаратни қўллаш керак. Катталардаги стоматитга қарши дорилар тўғри танланганда яхши самара беради.

Антивирус препаратлар Замбуруғларга қарши препаратлар Антигистамин препаратлар
Асикловир, Зовиракс, интерферон, теброфен, бонафтон ва оксолин сақлаган малҳамлар. Нистатин маз, Леворин, Миконазол гел, Дактарин, Микозон. Тавегил, Супрастин, Цетрил, Лоратодин, Кларитин, Фенистил.

Шиллиқ қаватнинг тикланишини жадаллаштирувчи препаратлар

  • Солкосерил — стоматология амалиётида кўп ишлатиладиган препаратдир. Паста шаклида ишлаб чиқарилади. У тўқималарнинг ҳужайравий овқатланишини яхшилашга ёрдам беради ва уларни тиклаш жараёнини тезлаштиради.
  • Каротин — ёғли суюқлик, ташқи қўлланилади. Препаратнинг фаол моддаси бетакаротен — антиоксидант, ретинолга ўхшаш, ҳужайраларга ҳимоявий таъсир кўрсатади.
  • Чаканда(облепиха) ва наъматак ёғлари ажойиб табиий шифобахш маҳсулотидир.
  • Винилин (Шостаковский балзами) — антисептик. У яраларни ўраб олади, уларни тозалайди ва тикланишни тезлаштиради.

Аллергик стоматит

Ҳозирги кунда дунё аҳолисининг деярли учдан бир қисми аллергиядан азият чекишади. Бироқ, аллергик реакцияларнинг намоён бўлиши бутунлай бошқача бўлиши мумкин. Баъзиларда аллергия сабаб кузатиладиган стоматит бор. Бу янги протез ўрнатилгандан ёки нотаниш дори воситасидан фойдаланиш натижасида содир бўлиши мумкин. Бундай ҳолда стоматит алоҳида хасталик сифатида гапирилмайди. Оғизнинг шиллиқ қаватида яралар пайдо бўлиши аллергия белгиси ҳисобланади. Шунинг учун бундай стоматитни даволаш, асосан, аллергенни аниқлаш ва чиқариб ташлашдан иборат бўлиб, кейин юқорида баён қилинган антигистаминларни қўллашни ўз ичига олади. Дори моддаларини таблеткалар шаклида қабул қилиш мумкин ёки уларни аппликацион қўллаш мумкин.

Герпетик стоматит

Одамларда стоматитга олиб келиши мумкин бўлган барча вируслар орасида, оддий герпес вируси еҳтимоли енг кенг тарқалган. Бундан ташқари, 10 нафар катталардан 9 таси бу вирусни ташувчисидир. Кўпгина одамлар ёшлигида биринчи бор герпес вируси билан учрашади. Биринчи алоқадан кейин вирус инсон организмида бутун умр қолади. Аммо соғлом иммунитет тизими унинг намоён бўлишига тўсқинлик қилади, шунинг учун ҳам инсон оддий герпес вируси ташувчиси еканлигини билмаслиги мумкин.

Муаммолар турли салбий оқибатлар натижасида иммунитетни заифлаштирадиган бир пайтда бошланади. Агар бу вақтда оғиз шиллиқ қаватига зарар йетказилса, бу еҳтимоллик юқори бўлган омиллар мажмуи стоматитга олиб келади.
Одатда, катталардаги герпетик стоматитда интоксикация синдроми ривожланиши кузатилмайди. Танглайда, тилда ёки лабларнинг ички юзаларида пуфакчаларнинг шаклланиши бирданига юзага келади, зудлик билан кўп миқдорда бир-бирига яқин жойлашган пуфакчалар ҳосил бўлади. Кўп ўтмай улар ёрилади, оғриқли ерозия майдонини яратди.
Герпесли стоматитни даволаш қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:

  • Оғриқни маҳаллий анестетик билан йўқ қилиш.
  • Яллиғланишга қарши ва жароҳатни даволаш воситаларини қўллаш.
  • Антигистаминларни қабул қилиш (керак бўлса, бир-бирига мос тушадиган дорилар).
  • Антивирус препаратларни қабул қилиш. Шуни назарда тутингки, антивирус дори-дармонларни шифокор маслаҳатисиз қабул қилиш керак емас.
  • Тананинг иммунитет тизимини тиклаш — мултивитаминлар курси, иммуномодуляторларни қўллаш.

Катталардаги афтали стоматитни даволаш

Афтали стоматит бошланишининг табиати тўлиқ аниқланмаган. Баъзи шифокорлар, унинг келиб чиқиши сабаби стафилококклар деб таъкидлайдилар. Касалликнинг фақат вирусга хос хусусияти бор. Еҳтимол, афтали стоматит — бу баданнинг мудофаа тизимида кучли пасайиш натижасида пайдо бўлган оддий герпес вируси билан боғлиқ атипик стоматит шакли. Ушбу турдаги касалликнинг ўзига хос хусусияти — афта деб аталадиган шиллиқ қаватнинг кўриниши. Булар оқ ёки сарғиш марказли думалоқ шаклдаги майда майин ва ёнлари қизарган ярачалардир. Бундай стоматитлар кўп йиллар давомида давом етиши мумкин, бу стоматит тури жуда тез-тез қайталаниши мумкин, аммо оғир тус олмайди. Баъзи ҳолларда афталар бир неча ҳафта давомида шифо топмайди, шунда касаллик яра-некротик шаклга ўтади. Бу касалликнинг оғир даражаси иммунодефицит, оғир металллар билан заҳарланиш, лейкемия, ионловчи радиация таъсири каби таъсирлар натижасида  ривожланиши мумкин.

Ушбу турдаги стоматитни даволаш қуйидаги босқичларни ўз ичига олад

  • Токсик моддаларни танадан чиқариш: 2-3 мл гача 10% сувли натрий тиосулфат еритмасининг инъекцияси ёки ичилиши.
  • Лизозцим, Пирогенал ва бошқа шу каби препаратлар ёрдамида тананинг барқарорлиги ва мослашувчанлик қобилиятини ошириш.
  • Витамин препаратларини истеъмол қилиш, айниқса, муҳим бўлган Б витаминлари, Фе ва Зн ионларининг етишмовчилигини бартараф етишдир.
  • Антигистамин препаратлар ва шишларни олиб ташлайдиган препаратлар билан даволаш.
  • Парҳезга қаттиқ риоя қилиш: кўп миқдордаги туз, шакар, кислоталар, зираворлар, қаттиқ моддалар, спиртли ичимликлар, тамаки маҳсулотларини истеъмол қилишдан тийилиш.
  • Қайта касал бўлиб қолган беморни тўлиқ текшириш керак, чунки сурункали касалликнинг аниқланмаганлиги еҳтимоллиги юқори.

Кандидозли стоматит

Стоматитнинг бундай тури Cандида туридаги замбуруғларнинг оғизда патологик кўпайишдан келиб чиқади. Ушбу тур замбуруғ оғиз бўшлиғида барча одамларда аниқланади, аммо баъзи ҳолларда фаол кўпайиш босқичига ўтиши мумкин, бу патологиянинг ривожланишига олиб келади.
Cандида замбуруғлар, одатда, ОИВ ёки сил бактериялар, қандли диабет билан оғриган беморларда ёки  иммун тизими заиф, антибиотиклар ёки стероид дорилар билан узоқ вақт давомида даволаниш фонида инсонларга зарар йетказади.

Оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг кандидоз стоматитининг ўзига хос хусусияти — танглайда, лунжда, тилнинг остида оқ парда ҳосил бўлиши. Шиллиқ қаватдаги замбуруғ колонияларини механик тарзда олиб ташлаш оғриқли яллиғланиш ўчоқлари пайдо бўлишига олиб келади. Замбуруғ ҳужайраларининг қатламлари остида епителия шишади ва қизаради. Касаллик жуда ривожланиб кетган ҳолатларда, замбуруғли колониялар қатламлари бир-бирининг устига чиқиб кетади, уларнинг остида ерозив тўқима ҳудудлари ҳосил бўлади. Бундан ташқари, оғзида замбуруғли инфекция оғзи бурчакларининг ёрилиши, сўлак ажралишининг камайиши, овқат йейиш ва гапириш вақтида ачишиш ва оғриқ сезилиши кузатилади.

Кандидозли стоматитни даволаш стратегияси қуйидагиларни ўз ичига олади:

  • Таблеткалар ва капсулалар (Дифлюкан ёки Флуконазол, Ирунин, Примафунгин, Нистатин, Леворин, Кандид ёки Клотримазол) шаклида оғоз орқали дори воситаларни қабул қилиш.
  • Замбуруғли инфекцияларга қарши (нистатин ва леворин мойи, миконазол-гел) малҳам ва геллардан маҳаллий фойдаланиш.
  • Оғиз бўшлиги ва протезларни дезинфекциялаш (иложи бўлса бўлса). Ишлов бериш натрий бикарбонат еритмаси, 2-4%ли глисерин боракс еритмаси, глицерин ёдли еритмалар (Лугол, Ёдинол) билан амалга оширилади.
  • Замбуруғлар гетеротрофлар бўлгани сабабли, улар учун озиқ моддаларининг асосий манбаи оддий углеводлар ёки оддий қилиб айтганда истеъмол қиладиган оддий шакарлардир. Стоматит билан курашишнинг енг яхши таъсири учун оддий таркибдаги углеводлар (қандолат маҳсулотлари, ун маҳсулотлари ва ҳоказо) юқори бўлган маҳсулотларни рациондан вақтинча чиқариб ташлаш тавсия етилади.

Оғизда кандидозли стоматитлар тез-тез қайталаниб турса гастроентеролог ёки ендокринологга мурожаат етиш керак, чунки замбуруғли стоматининг сабаблари организм фаолиятининг бузилишлари натижасида ривожланиши мумкин.

 

(Visited 8 659 times, 1 visits today)
Rate article
DAVOLASH
Add a comment
error: Content is protected !!