Tuz. Siz ushbu oddiy mahsulot haqida ma’lumotga ega bo’lib, hayratingiz oshadi!
Suvda erigan paytida o’tkir ishhorga aylanadign natriydan ovqatga ziravor sifatida foydalanasizmi? Yoki unga qaraganda ham zaharli gaz bo’lgan xlordan-chi? “Bu savol kulgili — deb javob berasiz. — Sog’lom fikrlaydigan hech bir inson bunday ish qilmaydi”.
Albatta, yo’q. Ammo odamni hayron qoldiradigan haqiqat shundaki, juda ko’p kisqilar aynan shunday qilishadi. Nega deganda, mazkur ancha faol bo’lgan moddalar noorganik kri- stall moddalar, ya’ni hammaga ma’lum TUZ hosil qiladi.
Asrlar davomida “er tuzi” iborasi qandaydir yaxshi va muhim narsani aniqlash shun(misol uchun: jamiyatning guli) ishlatib kelingan. Bundan ham ko’ra katta xatolik bo’lmaydi. Nega deganda, siz hozirgacha har kuni o’z ovqatingizga soladigan bu xavfli mahsulot aslida sog’liqni ishdan chiqaradi. Keling, dalillarga murojaat etaylik:
1. Tuz – ovqat emas! Xlorid kaliy, xlorid kaltsiy, bariy yoki qandaydir boshqa kimyoviy moddalarga qaraganda tuzdan pazandachilikda foydalanish bu – uni ohlashdan boshqa narsa emas.
2. Tuz organizmda hazm bo’lmaydi va o’zlashmaydi. U to’q tutish xususiyatiga ega emas. Tuz tarkibida vitaminlar, organik va boshqa organizm uchun foydali moddalar yo’q. Aksincha, u zararli, jumladan: buyrak, o’t va siydik pufaklari, yurak, arteriya va boshqa qon tomirlariga juda ko’p noxushliklar
olib kelishi mumkin. Tuz to’qimalarning suvini qochiradi va ularni qalokat keltiradi.
3. Tuz yurak uchun zahar vazifasini bajarishi mumkin. Shuningdek, asab tizimining ta’sirchanligini kuchaytiradi.
4. Tuz organizmdan kaltsiyning yuvilib ketishiga va oshqozon-ichak yo’llarini qoplagan shillgaq pardalarga ta’- sir ko’rsatadi.
Agar tuz organizm uchun shu qadar zararli bo’lsa, nima uchun undan juda keng miqyosda foydalaniladi? Buning asosiy sababi shundaki, ovqatga tuz solish bir necha ming yillar davomida ildiz otib, ko’nikma va odatga aylangan. Ammo ushbu ko’nikma jiddiy tushunmovchilikka asoslangan. Bid’at shu erdaki, tuz go’yoki bizning organizmimizga kerak emish. Ammo. juda ko’p xalqlar, misol uchun: eskimoslar hech qacqon tuz iste’mol qilishmaydi va uning bor-yo’qligidan tashvish qam chekishmaydi. Mana shu ko’nikmadan xalos bo’lgan kishida tuz shunday sezgi uyg’otadiki, buni hech qacqon chekmagan odamda sigaret qosil qiladigan sezgiga o’xshatish mumkin. Ba’zi bir hayvonlar, ayniqsa, uy parrandalari uchun tuz mutlaqo zaqar hisoblanadi. Shuningdek, undan cho’chqalar ko’p mivdorda eb qo’ysa nobud bo’lishi kuzatilgan.
Tuz iste’mol qilish odati qacqon paydo bo’lgan?
Bioximik olim Bungening fikricha, qadim-qadim zamonlarda Erda natriy va kaliy tuzlarining lozim darajadagi muvozanati mavjud bo’lgan. Ammo juda ko’p yuz yilliklar davomida uzoq davom etadigan yomg’irlar er po’stidan suvda yaxshiroq eriydigan natriyni yuvib ketgan. Shundan so’ng tuproq va unga mos ravishda o’simliklarda natriyning etishmasligi va kaliyning me’yordan ortiq darajada mavjudligi yuzaga kelgan.
Natijada hayvonlar va odamlarda natriy tanqisligini bartaraf etishga intilish ko’nikmasi shakllangan. Ular bu etishmaslikni to’ldirishning yomon, samarasiz va ancha xavfli yo’lini, ya’ni noorganik xlorid natriy yoki oshga solinadigan tuz shaklini topishgan.
Tuz etishmovchiligini to’ldirish uchun lozim miqdorda natriy iste’mol qilish – kaltsiy o’rnini to’ldirish uchun noorganik tuz bo’lmish kaltsiy iste’mol qilish bilan bab-baravar jarayon hisoblanadi. Har ikkala moddani ham hujayralar yomon o’zlashtiradi. Nega deganda, noorganik moddalarning hammasi ovqat hazm qilish a’zolari uchun zararli. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkin: nima uchun tuzi o’tkir taomdan so’ng kishida favqulodda va haddan ortih darajada chanqash holati kuzatiladi. Bunday paytda oshqozonda begona moddaga nisbatan bezovtalik iaydo bo’ladi va uni buyrak orqali suv bilan tezroq yuvib tashlashga qarakat boshlanadi. Tuz buyrakning nozik filtrlariga qanday ta’sir ko’rsatishini tasavvur qilish mumkin. Tanamizdagi hamma a’zolarga nisbatan buyrak tuzdan eng ko’p aziyat chekadi. Agar biz tuzni ko’p iste’mol qilsak nima bo’ladi, buyrak ularni hayta ishlashga qurbi etadimi? Tuzning ortiqchasi organizmning turli hismlariga, ayniqsa, oyoqning tovoni va boldirning pastki hismiga to’planadi va bu oyoqning shishib ketishiga olib keladi.
Organizm to’qixmalarni ushbu zahardan himoya qilish uchun g’ayriixtiyoriy ravishda tuz yig’ilgan joylarga suv to’plab, uni eritib yuborishga qarakat qiladi. To’himalar suv to’plar ekan, ular ko’pchiydi. Tovon va to’pihlar og’riqdan shishadi.
Tuzning yurakka zarari ham oz emas. Hatto muayyan sharo- itlarda tuzning uncha ko’p bo’lmagan miqdori unga halokatli ta’sir o’tkazishi mumkin. Yurak mushaklari qondagi kaltsiy va natriy tabiiy tuzlarining to’planishi va o’zaro nisbati- ni tartibga soladi. Boshda natriy miqdori ko’payib ketishi mazkur jarayonning muvozanatini buzadi va bu yurak urishi tezligi va qon bosimini oshirib yuboradi. Agar tibbiyot statistikasiga e’tibor qaratsak, yaponlar dunyoda eng ko’p miqdorda tuz iste’mol qilishadi va hammadan ko’proq arterial qon bosimining oshishidan aziyat chekishadi.
Tuz arterial qon bosimiga qanday ta’sir qiladi?
Qon bosimining ko’tarilishiga nima ta’sir qiladi? Tibbiyotga bir necha sabablar ma’lum: jo’shqin hayot, ishga ko’milish, kuchli hayajon, zaharli moddalar – misol uchun: sigareta chekish, ishlangan gazlar, ovqatga qo’shimchalar, zararli hashoratlarga harshi moddalar, dori-darmonlarning ho’shimcha ta’siri, sanoatlashish oqibatlari. Ushbu hamma ta’sirlardan qanday himoyalanish kerak? Albatta, eng yaxshisi, bu hamma omillarni turmush tarzidan chiqarib tashlash lozim. Hech bo’lmaganda qon bosimini oshirishga sababcqilardan biridan xalos bo’lish mumkin. Bu erda gap – xlorid natriy haqida ketmoqta: odatda osh tuzi arterial qon bosimining ko’tarilishiga sababchi bo’ladi.
Biz shu paytga qadar sog’lom odamdagi qon bosimi haqida so’z yuritdik. Ammo xavfli xastalik, ya’ni vaznning ortiqcha- ligidan aziyat chekayotgan fuharolarimizga tuzning ta’siri qanday bo’ladi?
Bu – tadqiqotlar uchun rohatbaxsh maydon, nega deganda, ma’lumki, semirishga ko’pincha qon bosimining oshishi hamrohlik qiladi. Ammo qon bosimining ko’tarilishi bilan hadtsan ziyod semirib ketgan kisqilar va ularning tuz iste’mol qilishi o’rtasida bog’liqlik bormi?
Tuz etishmasligi haqidagi afsona
Kam tuz iste’mol qilgan holda parhezga amal qilish mukammal bo’ladimi? Biz o’z holatimizni bir maromda ushlab turish uchun tuzga muhtojlik sezamizmi? Nazarimizda, tuz juda zarur modda degan nuqtai nazar juda keng tarqalganga o’xshaydi. Hayvonlar tuz bor joyni topish uchun juda ko’p masofalarni bosib o’tishi mumkin degan gap har bir kishi- ning hulog’iga chalingan. Men bunday joylarni sinchiklab o’rganganman. Bunday erlarning yagona umumiy xususiyati buxlorid natriy, ya’ni osh tuzining mutlaqo yo’qligida namoyon bo’ladi. Buning ustiga mana shu tuproqa organik yoki
noorganik birikma bo’lmish natriyning ham umuman yo’qligi xos, ammo u erda foydali moddalar juda ko’p.
Nima uchun sigirlarga juda ko’p tuz berishadi?
Kattagina sarmoyasini sut fermasiga sarflayotgan fermer odatda u erdan eng yutsori darajada daromad olishga qarakat qiladi. Hatto fermerlar shu narsani aniqlashdiki, agar sigirlarning ozuqasiga tuz qo’sqilsa u juda ko’p suv ichishga majbur bo’lar ekan. Ular suvni qancha ko’p ichishsa, shuncha ko’p sut berar ekan. Haqiqatdan ham bir kvarta (0,94litr) sut tarkibida katta miqdorda tuz(0,5-1 gramm) bor.
Amerika maktablariga kiring va bolalarning jismoniy jihatdan rivojlanishini kuzating. Ularning orasida baqaloqlari kuchligidan hayron qolasiz. Bu bolalar tijorat sutini juda ko’p ichishadi, bundan tashqari, ularning ovqati tarkibida tuz miqdori bisyor. Amerikadagi do’konlarga kirib, konserva qilingan mahsulotlarni kuzating. Ularning hammasida tuz mo’l-ko’l. Sutda tuz, sabzavotlarda tuz va boshqa mahsulotlarda ham tuz. Hammasining yig’indisini chiqaring va shunda jamiyatimizda nima uchun yurak-qon tomirlari kasalliklari 1-raqamli qotil darajasiga etganini tushunasiz. Biz — tuz bangisiga aylanib qolgan millatmiz! Pishloq, konserva qilingan sabzavotlar, non — nisbatan eng ommaviy mahsulotlar tuzga to’lib-toshgan. Bolalarning oziq-ovqatlarida ham tuz mo’l-ko’l!
Bizga issiq havoda tuzli tabletkalar
qabul qilishni tavsiya etishadi
Juda ko’p kisqilar terlash natijasida yo’qotilgan tuz o’rnini zudlik bilan qoplash kerak deb o’ylashadi. Zavodlarning ma’murlari ishcqilarning sihat-salomatligiga g’amxo’rlik ko’rsatish maqsadida ularni tuzli tabletkalar bilan ta’minlaydi, ammo bu tabletkalar kerakmi? Mening nazarimda, yo’q!
