Erkaklar bepushtligi
Erkaklar bepushtligi «Ҳар бир оила фарзанд ко`ришга ҳақли!» Мазкур ибора ҳақиқатга айланиши учун замонавий тиббиёт соҳасида бир қатор ишлар амалга оширилаётгани сир емас. Афсуски, шунда ҳам бепуштликка тахмин қилинаётган жуфтликлар сони камаяётгани ё`қ. Хусусан, еркаклар саломатлигидаги айрим муаммолар фарзанд ко`ришга монелик қилиши тез-тез тилга олинмоқда. Хо`ш, аслида еркаклардаги бепуштлик ташхиси қандай асосланади ва бу ҳолатда еркакнинг насл қолдириш имконияти борми? Шу каби саволлар билан Республика ихтисослаштирилган Урология маркази олий тоифали шифокори андролог-уролог Абуқодир Фозиловга мурожаат қилдик.
Насл қолдириш борасида муаммолар борлигини шифокор ко`ригидан аввал ҳам билиш мумкинми?
— Оила қургач, бир йил давомида фарзандли бо`лолмаётган жуфтликларда насл қолдириш хусусияти билан бог`лиқ муаммолар борлиги тахмин қилинади. Аммо бу тахмин холос. Аниқ ма`лумот қатор текширувлардан со`нг айтилиши мумкин. Агар еркак яқинлик вақтида безовталик ёки жинсий а`золарда бирор о`згариш сезса ва аёлда бир йил давомида ҳомиладорлик юзага келмаса, мутахассисга ко`рингани ма`қул. Бундай вақтларда биринчи текширув уролог ҳузурида амалга оширилади.
Еркаклардаги бепуштликнинг сабаблари қандай?
— Еркакларда то`г`ридан-то`г`ри насл қолдириш хусусиятига та`сир етувчи сабаблар қуйидагилар бо`лиши мумкин. Булар:
Жинсий а`золардаги яллиг`ланиш ҳолатлари билан бог`лиқ касалликлар (уретрит, простатит).
Уруг` о`тказиш каналининг берклиги (жинсий ё`л орқали о`тувчи инфексиялар, жарроҳлик амалиётидан кейинги чандиқли о`згаришлар, ривожланишдаги туг`ма нуқсонлар сабаб уруг` канали ё`лида берклик ҳолати юзага келиши мумкин. Бу еркак жинсий ҳаётида сезилмайди. Шу боис ҳам махсус лаборатор текширув жараёнидагина муаммони аниқлаш мумкин).
Варикоселе — мояк халтасидаги қон томирларининг варикоз кенгайиши (бу ҳолатда варикоз томирларининг кенгайиши ва узайиши ёрг`оқларда ҳарорат ко`тарилишига олиб келиб, сперматазоидларнинг сифат даражасига сезиларли та`сир етади).
Организмдаги гормонал ҳолатнинг о`згариши (айнан гормонал о`згаришлар жинсий ҳаёт фаоллигига ҳам та`сир етиб, бир қатор носпесифик ҳолатлар билан кузатилади. Масалан, еркак тана вазнининг ортиши ёки камайиши, депрессия, кайфият о`згарувчанлиги кабилар).
Иммунологик бепуштлик (бунда худди еркак иммун тизими организмга кирган ёт моддаларга нисбатан қарши ҳужум қилгандек та`сир етиб, натижада спертазоидларни нобуд етади ва уруг`ланиш жараёни юз бермайди).
Таҳлиллар нималардан иборат?
— Бепуштликка тахмин қилинаётган еркак учун бирламчи текширув усули, бу — сперма таҳлили. Текширув давомида сперма таркибидаги сперматазоидлар сони, фаоллик даражаси камлиги ёки шаклининг о`згариши аниқланса, қайта текширув тайинланади. Агар такрорийсида ҳам аввалгисидек натижа бо`лса, қо`шимча текширув белгиланади.
Бирламчи текширувда сперматазоидлар миқдори, ҳаракатчанлиги, шакли ва тириклиги текширилади.
Иккиламчи текширувда қон таркибидаги гормонлар миқдори, сперматазоидлар ҳаракатчанлиги, иммунологик текширув, уруг` о`тказиш ё`лининг очиқлиги ва УТТ амалга оширилади.
Зарур ҳолларда шифокор томонидан еркак спермасининг қо`шимча таҳлили ҳамда ёрг`оқ биопсияси о`тказилиши мумкин.
Текширувдан аввал беморга қандай ко`рсатмалар берилади?
— Таҳлил натижаси ишончли ва керакли ма`лумотлар олиш имконини бериши учун текширувдан аввал қуйидагича тайёрланиш тавсия етилади:
Таҳлил топширишдан аввал 3-5 сутка жинсий яқинликдан сақланиш;
То`ла текширув учун сперма то`лиқ миқдорда йиг`илиши керак. Бунинг учун турли суртмалардан фойдаланиш ман етилади. Сабаби суртмалар сперматазоидлар ҳаракатчанлигини камайтириши мумкин.
Еякулят олинганидан со`нг 30-45 дақиқа ичида тана ҳарорати даражасида лаборатория текширувига топширилиши керак. Шу боис ҳам бундай текширувлар махсус лабораторияларнинг алоҳида хоналарида о`тказилади.
Репродуктив тизимга салбий та`сир етиши мумкин бо`лган қандай ҳолатлар бор?
— Аксарият ҳолларда еркаклардаги репродуктив тизим фаолиятининг ме`ёрда бо`лмаслиги еркак уруг`ининг зарарланиши ва сифатининг бузилиши билан баҳоланади. Мисол тариқасида бир неча ҳаётий омилларни келтириш мумкин. Булар:
чекиш, спиртли ичимлик ичиш;
дори препаратларининг та`сири;
тез-тез иссиқ ҳароратда тобланиш (сауна, ҳаммомлар);
жуда тор бичимдаги ич кийимлардан фойдаланиш;
носог`лом ҳаёт тарзи.
Жинсий а`золардаги туг`ма нуқсонлар насл қолдиришга моне`лик қилиши мумкинми?
— Еркаклар жинсий а`золаридаги туг`ма нуқсонли хасталиклар сифатида қуйидаги ҳолатлар қайд етилади:
Уруг` ё`лининг бо`лмаслиги. Бунда сперматазоид ҳаракатланиши учун керакли шароит бо`лмай, уруг`лантириш юз бермайди. Бу ҳолатда насл қолдириш хусусиятини тиклаш учун жарроҳлик аралашуви талаб қилинади.
Клайфентлер синдроми — генетик ноқислик бо`либ, қо`шимча Х хромосома миқдори билан характерланади. Касалликнинг кенг тарқалган ко`риниши еякулятда сперматазоидлар миқдорининг камайиши ёки умуман бо`лмаслигидир. Клайфелтер синдроми аниқланганда генетик мутахассис билан маслаҳатлашиш тавсия етилади. Касаллик болага отаси томонидан о`тади. Бу синдромда фарзандли бо`лиш имконияти ҳар доим ҳам кутилганидек бо`лавермайди.
Крипторхизм — ёрг`оқда битта ёки иккала моякнинг бо`лмаслиги. Агар янги туг`илган о`г`ил боланинг мояклари бир йил ичида ёрг`оққа тушмаса, келгусида насл қолдириш билан бог`лиқ муаммолар юзага келиши мумкин. Паталогия аниқланганда еса боланинг 4 ёшигача давомли муолажа олиб борилса, яхши натижага еришиш мумкин.
Еркаклар бепуштлигида ёш ко`рсаткичининг о`рни қандай?
— Ма`лумки, аёлнинг биринчи фарзанд ко`риши 35 ёш ва ундан юқорисига то`г`ри келса, ҳомиладорлик ог`ир кечиши мумкинлигини ҳисобга олиб, ёшга доир ме`ёрлар келтирилади. Аммо еркакларда ёшга доир чекловлар ё`қ. Аммо еркакнинг ёши катталашгани сари сог`лом насл қолдириш хусусияти ҳам заифлашиб бориши мумкин. Бироқ организмнинг индивидуал ко`риниши ва иммунитетининг мустаҳкамлигига ко`ра ма`лум ёш белгиланмаган.
ЕКУ ва инсеминасия усуллари ҳақида ко`п гапирилаяпти. Ҳақиқатан ҳам бу усуллар еркаклардаги бепуштликда самаралими?
— Мазкур усулларга мурожаат қилишдан аввал еркакнинг умумий ҳолати, белгиланган таҳлиллар натижаси о`рганилади. Аниқланган ҳолатлар юзасидан керакли муолажалар, зарур ҳолларда жарроҳлик аралашувлари о`тказилади. Даволаш ишлари якунлангач, ма`лум муддат натижаси кузатилади. Ҳеч қандай о`згариш бо`лмаса, қайта текширув о`тказилиб, шунга ко`ра сун`ий инсеминасия ёки ЕКУ усуллари тавсия қилиниши мумкин. Тиббиётда бу усуллар 100 фоиз ишончли дея кафолатланмайди.
Бепуштлик муаммоси еркакнинг қаддини букиши рост. Ҳатто ба`зида кучли емосионал о`згаришларни ҳам келтириб чиқаради…
— Ҳа, рост. Аёл фарзандли бо`лиши учун умидини со`ндирмаса-да, еркак учун бу жиддий емосионал зарба. Бу вақтда еркакда о`зига нисбатан ишончсизлик, асабийлик, атрофидаги ҳолатларга нисбатан бефарқлик, о`з қобиг`ига о`ралиб қолиш каби ҳолатлар кузатилиши мумкин. Вазиятни назорат қилиш ва олг`а интилиш учун аёл ва еркакда бирдек қат`ият, кучли ирода бо`лиши керак. Аёлларга маслаҳатим:
Жуфтингиз билан очиқ мулоқотни сақлашга ҳаракат қилинг.
Шундай қулай шароит яратингки, бундан нафақат о`зингиз, балки жуфтингиз ҳам о`зини еркин сезсин.
Нафратланишдан сақланинг. Бепуштликни ҳеч ким о`з ихтиёри билан танламайди!
Бир-бирингизни доимо қо`ллаб-қувватлашга ошиқинг. Айниқса, бирон сабаб билан кимнингдир кайфияти тушкун ҳолатда бо`лса.
Жинсий ҳаёт тарзингизга озгина бо`лса-да романтик муҳитни қо`шинг. Шуни унутмангки, жинсий яқинликдан мақсад фақатгина фарзанд ко`риш учун емас.
Даволаш тури ва муолажалар ҳамда келгусидаги режаларни биргаликда тузиб чиқинг.
Шифокор сифатида фарзанд ко`риш муаммоси билан юзма-юз турган еркакларга қандай маслаҳат берасиз?
— Аввало руҳиятингизни чо`ктирманг. Хоҳиш ва ирода бо`лса, ҳамма нарсанинг иложи бор. То`йдан кейин бир йил о`тгач фарзанд бо`лмаса, дарров аёлингиз ёки о`зингиздан айб қидирманг. Яхшиси, шубҳаларингизни четга суринг-да, шифокорга ко`рининг. Фарзанд ко`ришнинг ерта-кечи бо`лмайди. Шунчаки саломатликка е`тибор қилинса бо`лгани.
